ارزهای دیجیتال در چند سال اخیر مورد توجه سرمایه گذاران در سراسر جهان قرار گرفته‌اند. این پدیده نسبتاً نوظهور مانند هر نوع امور مالی دیگری تحت تاثیر اعتقادات مذهبی قرار گرفته است.
در میان مسلمانان موضوع حلال یا حرام بودن ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین بحث‌هایی وجود دارد. اسلام قوانین مالی سختگیرانه‌ای دارد و از آنجایی که بازار کریپتوکارنسی دوران کودکی خود را سپری می‌کند، تفسیر قوانین شریعت در مورد این نوع ابزار مالی دشوار است.
در این مقاله از «کپیتالی‌نو» به تفاسیر مراجع تقلید و اصول اسلام در مورد اینکه آیا سرمایه گذاری در ارز دیجیتال حرام است؟ می‌پردازیم. اگر قصد سرمایه گذاری در ارز دیجیتال را دارید و می خواهید از حلال بودن اعمال خود، مطمئن شوید این مقاله را تا انتها بخوانید.
حکم شرعی سرمایه گذاری در ارز دیجیتال
حکم شرعی سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال مانند هر سیستم مالی بر اساس تفسیری از قوانین اسلامی یا شریعت اجرا می‌شود. برخی از کارها «حلال» و برخی دیگر «حرام» هستند.
شریعت بر اساس قرآن، سنت یا تعالیم و اعمال حضرت محمد و اجماع علمای اسلامی است. این یک سیستم جامع از قوانین است که تمام جنبه‌های زندگی از جمله اقتصاد و امور مالی را پوشش می‌دهد؛ اما نوع تفسیر از قوانین متفاوت است و اینجاست که حدس و گمان و اختلافات ایجاد می‌شود.
برخی از علمای شریعت، سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال را حلال و برخی دیگر حرام دانستهاند. حکم قطعی در مورد آن وجود ندارد! با این حال، حلال یا حرام بودن سرمایه گذاری یا معامله در بازار کریپتو از نظر اسلام به بررسی‌های بیشتر نیاز دارد که در ادامه توضیح می‌دهیم.
اصول مالی در اسلام
بازار مالی اسلامی از دهه 1950 میلادی با تأسیس بانکی در پاکستان که با اصول اسلامی مطابقت داشت، دوره رنسانس را پشت سر گذاشت. این کار در روستاهای مصر تکرار شد و خدمات مالی را برای افراد بدون بانک به ارمغان آورد.
در دهه 1970 میلادی، با افزایش سریع ثروت در خلیج فارس، بخش بانکداری اسلامی با ایجاد بانک توسعه اسلامی توسعه چشمگیری را تجربه کرد. این بخش در سال 2024 میلادی به 4.5 تریلیون دلار افزایش یافته است.
این موضوع نشان می‌دهد که قلمرو تجارت کریپتوکارنسی نیز روزی به بازار مالی اسلامی اضافه خواهد شد. با این حال، حلال یا حرام بودن معاملات ارزهای دیجیتال تحت قوانین مالی اسلامی و به خصوص در سنت شیعه موضوع داغ این روزهاست.
همین امروز سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال را شروع کنید!
سرمایه‌گذاری موفق در بازار ارزهای دیجیتال نیازمند همراهی مطمئن و کاربلد است. کپیتالی نو با سابقه 8 ساله و تیمی متخصص در تمام مسیر همراه شماست! برای دریافت مشاوره رایگان، شماره تماس خود را وارد کنید. کارشناسان ما در کمترین زمان ممکن با شما تماس خواهند گرفت.
مسئله ربا و غرر در ارزهای دیجیتال
دو عامل اساسی که باعث ایجاد تفاسیر مختلف شده است، «ربا» و «غرار» نام دارند.
ربا در امور مالی اسلامی به معنای سودی است که فرد از گرفتن مال به کسی می‌دهد. ربا به این دلیل حرام است که منجر به نابرابری در جامعه می‌شود.
در حالی که هیچ نهاد مرکزی وجود ندارد که بتواند در مورد حلال یا حرام بودن ارزهای دیجیتال حکم نهایی را صادر کند و از آنجایی که هیچ عنصر بهره (ربا) و هزینه‌های گزاف مربوط به آن وجود ندارند، پس می‌توان گفت که سرمایه گذاری و معامله در ارزهای دیجیتال از نظر ربا حلال است.
رکن اصلی دیگر امور مالی اسلامی، ممنوعیت غرر یا عدم قطعیت است. امور مالی اسلامی سرمایه گذاری‌هایی را که شامل عدم اطمینان یا ریسک بالا هستند، ممنوع می‌کند. غرر می‌تواند منجر به قمار و گمانه زنی شود که همانطور که دیدیم حرام است.
اینجاست که ارز دیجیتال از نظر مقبولیت برای مسلمانان به مشکل برخورد می‌کند؛ زیرا رمز ارزها بسیار سوداگرانه و بی‌ثبات در نظر گرفته می‌شوند.
ماهیت سوداگرانه ارزهای دیجیتال به این معناست که از یک ابزار معاملاتی و ذخیره ثروت مانند طلا به یک فرصت «پولسازی» سوداگرانه تبدیل شده است.
آیا ارز دیجیتال مال است یا خیر؟
از منظر قواعد عقود اسلامی، هنگام پاسخ به سوال حلال بودن ارزهای دیجیتال باید به موضوع مال نیز توجه شود.
مال به مالکیت و ذخیره سازی یک شی فیزیکی (طلا) اشاره دارد. ارزهای دیجیتال نیز معیارهای مورد نیاز مال را برآورده می‌کنند، زیرا می‌توان آنها را در اختیار داشت و به عنوان منبع ارزش ذخیره کرد.
از دیجیتال یک دارایی دیجیتال واقعی و قابل دوام است و ارزش آن به چیزی است که برای آن پرداخت می‌شود. پس می‌توان مالکیت آن را به دست آورد و معامله کرد؛ بنابراین الزامات شرعی برآورده می‌شود و می‌توان کاری حلال باشد
اما در نظر فقهای اسلامی، هنوز در مورد اینکه ارزهای دیجیتال مال محسوب می‌شوند یا خیر شک و تردید وجود دارد. آنها می‌گویند که عرف جامعه هنوز مشخص نکرده است که آیا بیت کوین پول است یا مال!
تناقض بین غیرمتمرکز بودن و نداشتن پشتوانه!
طرفداران ارزهای دیجیتال در بازار مالی اسلامی می‌گویند که تجارت کریپتوکارنسی حلال است؛ زیرا رمز ارزها به عنوان وسیله مبادله برای خرید کالاها و خدمات قانونی عمل می‌کنند. آنها همچنین به توانایی ارزهای دیجیتال برای افزایش شمول مالی (دسترسی عادلانه و برابر به محصولات و خدمات مالی) و کاهش فساد و کلاهبرداری اشاره می‌کنند.
این دسته از افراد همچنین می‌گویند که ماهیت غیرمتمرکز کریپتو، کاربران را از دولت‌ها و بازیگران بین دولتی جدا می‌کند. به همین دلیل می‌تواند فساد دولتی را کنترل کند تا دولتمردان منافع خود را به منافع امت (جمعیت مسلمان) در ارجحیت قرار ندهند.
محققان در طرف دیگر بحث استدلال می‌کنند که سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال حرام است، زیرا رمز ارزها ارزش ذاتی ندارند و توسط دارایی‌های واقعی و فیزیکی پشتیبانی نمی‌شود.
آنها همچنین می‌گویند که اگرچه رمز ارزها به مبارزه با کلاهبرداری کمک می‌کنند، اما به دلیل ماهیت بی‌چهره، ناشناس و تا حدودی فاقد مقررات، رسانه‌ای برای فعالیت‌های غیرقانونی از جمله پولشویی، قاچاق مواد مخدر و تامین مالی تروریسم است.
صنعت مالی اسلامی معبد وسیعی است و مکاتب مختلف فقه اسلامی شریعت را به روش‌های کمی و متفاوت تفسیر می‌کنند. با این حال، مسئله غرار و این واقعیت که بیشتر ارزهای دیجیتال دارای پشتوانه نیستند، مانع بزرگی برای پذیرش عمده معاملات رمز ارزها به عنوان ابزار حلال در امور مالی اسلامی است.
حلال یا حرام بودن کریپتو بستگی به نحوه استفاده شما از آن دارد. اگر از ارزهای دیجیتال برای خرید کالاهای مجاز استفاده می‌کنید و به امید افزایش ارزش آن را نمی‌خرید، ممکن است سرمایه گذاری در این ابزارها مجاز باشد.
آراء و نظرات فقهای بزرگ در مورد سرمایه گذاری ارز دیجیتال
به نظر می‌رسد بسیاری از علمای اسلامی شیعه موافق سرمایه گذاری ارز دیجیتال نیستند. با اینکه مستقیماً حرام بودن این عمل را مشخص نکردند، اما از محتوای صحبتشان چنین مشخص است که مخالف معامله و سرمایه گذاری در این بخش هستند.
با این حال، بیایید نظرات فقهای بزرگ را در مورد ارزهای دیجیتال را بررسی کنیم:
حضرت آیت الله خامنه‌ای
تاکنون آیت الله سید علی خامنه‌ای در مورد سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال فتوای خاصی ارائه نداده‌اند. ایشان تاکید داشته‌اند که مسلمانان از قوانین اسلامی پیروی کنند. پس به خاطر اینکه ایشان تاییدی بر حلال و حرام بودن ارزهای دیجیتال اعلام نکرده‌اند، پس انجام این کار قانونی و حلال است.
آیت الله سیستانی
آیت الله سیستانی از اهمیت اخلاق معاملات ارزهای دیجیتال صحبت کردند و تاکید داشتند که اگر معاملات در این زمینه با ربا و سفته بازی همراه بود، از آن دوری کنند.
بنابراین ایشان به طور قطع در مورد حلال یا حرام بودن صحبتی نکردند، ولی از محتوا سخن چنین مشخص است که مسلمان باید خودش طبق اصول اخلاقی اسلام عمل کند.
آیت الله هاشمی شاهرودی
آیت الله هاشمی شاهرودی بیان کردند که به دلیل ابهامات و نبود شفافیت در حوزه ارزهای دیجیتال، استفاده از این نوع ارزها به عنوان وسیله‌ای برای معامله در اسلام جایز نیست.
ایشان این نوع ابزار سرمایه گذاری را راهی برای گسترش ربا و تجارت نامشروع دانستند. اگر ارزهای دیجیتال با اصول دینی مغایرت داشت، باید از آن اجتناب کرد.
آیت الله مکارم شیرازی
نظرات آیت الله مکارم شیرازی بیشتر حول محور ابهامات و پیچیدگی‌های زیاد مرتبط با ارزهای دیجیتال است. ایشان می‌فرمایند که به دلیل مسائل ناشناخته و پیچیده، این نوع سرمایه گذاری باید با احتیاط انجام شود.
مسلمانان باید براساس قوانین اسلامی و اصول اخلاقی عمل کنند و اگر معاملات این اصول را زیر پا بگذارند، از آن اجتناب کنند.
آیت الله نوری همدانی
آیت الله نوری همدانی بیان داشتند که ورود به معاملات ارزهای دیجیتال با اشکال روبرو است. این اشکال را مربوط به ربا و سفته بازی مربوط دانستهاند.
بنابراین مسلمانان باید احتیاط وارد این حوزه شوند و هر گونه اقدام غیراصولی از نظر شرعی را نفع کنند. مسلمانان بهتر است از کارهای نامشروع دوری کنند و به اصول اسلامی پایبند باشند.
آیت الله صافی گلپایگانی
نظر آیت الله گلپایگانی کمی متفاوت از بقیه فقهاست. ایشان می‌گویند که ارزهای دیجیتال چیزی به عنوان مالکیت دارند، پس خرید و فروش آنها از نظر دینی مشکلی ندارد.
اما اگر فرد مسلمان اقدام به فروش ارز دیجیتال به فرد دیگری کند و از این طریق سود به دست آورد، کار او اشکال دارد؛ بنابراین شک و تردید در خصوص مصداق معامله در این روش وجود دارد.
آیت الله لنکرانی
آیت الله فاضل لنکرانی اظهار کردند که چون ارزهای دیجیتال پشتوانه ندارند، صدق معامله در آن با اشکلاتی همراه است. درواقع، ارزهای دیجیتال اکل مال بالباطل هستند.
به این معنی که تصرف در مال به دست آمده از راه نامشروع بوده است. به نظر ایشان، ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین مسئله غرر را مطرح می‌کنند و نمی‌توان صحت آنها را بر معامله مشخص کرد.
آیت الله شبیری زنجانی
آیت الله زنجانی بیان داشتند که اگر وجه دریافتی از معاملات ارزهای دیجیتال مطابق با اصول و ارزش‌های اسلامی باشد، اشکال شرعی در این کار وجود ندارد.
درحقیقت، ایشان حکم قطعی در این مورد بیان نکرده‌اند و همه چیز بر عهده فرد مسلمان قرار داده‌اند. ایشان تاکید دارند که مسلمانان باید معاملات خود را در چارچوب قوانین شرعی انجام دهند.
آیا معاملات فیوچرز حرام است؟
نظر جامعی در مورد حلال و حرام بودن معاملات فیوچرز وجود ندارد؛ اما معاملات فیوچرز یا اهرمی در قوانین مالی اسلامی به چند دلیل زیر می‌تواند حرام باشد:
سفته بازی:
معاملات فیوچرز شامل سفته بازی در قیمت آتی یک دارایی است که نوعی قمار محسوب می‌شود. شریعت اسلام، قمار و هرگونه معامله‌ای را که مستلزم عدم اطمینان بیش از حد باشد، ممنوع کرده است (غرر).
عدم تصرف فیزیکی:
در معاملات فیوچرز، دارایی پایه به صورت فیزیکی تملک یا مبادله نمی‌شود که این خلاف اصل اسلامی مالکیت و تملک است.
اهرم بیش از حد:
معاملات فیوچرز اغلب شامل سطح بالایی از اهرم است که می‌تواند منجر به بدهی و ریسک مالی بیش از حد شود. این موضوع نیز در تضاد با تاکید اصول مالی اسلامی بر مدیریت ریسک محتاطانه و اجتناب از بدهی است.
بدون ارزش ذاتی:
قراردادهای فیوچرز ارزش ذاتی ندارند و نشان دهنده دارایی مشهود نیستند. این موضوع با اصول مالی اسلامی بر فعالیت‌های واقعی اقتصادی و معاملات مبتنی بر دارایی در تضاد است.
پتانسیل برای بهره برداری:
معاملات فیوچرز می‌توانند شامل شیوه‌های استثماری، مانند دستکاری قیمت‌ها یا بهره گیری از اطلاعات غلط باشند. این موارد مغایر با اخلاق اسلامی انصاف و عدالت (عدل) است.
کلام آخر
آیا سرمایه گذاری در ارز دیجیتال حرام است؟ برای بسیاری از علمای اسلامی، پاسخ خیلی شفاف نیست!
با این حال، اصول فقهی را می‌توان برای تجزیه و تحلیل ارزهای دیجیتال اعمال کرد؛ زیرا این اصول بر اساس عدالت اجتماعی، مسئولیت پذیری و اخلاقیات بنا شده‌اند که فراتر از همه اشکال تراکنش‌های مالی هستند. تا زمانی که هیچ فعالیت غیرقانونی وجود نداشته باشد، معامله یا سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال نباید مغایر با اصول شریعت تلقی شود.
در این مقاله نظرات فها و مراجع تقلید را در پاسخ به این پرسش که ایا سرمایه گذاری در ارز دیجیتال حلال است، بررسی کردیم. اگر سوال دیگری دارید می‌توانید در قسمت نظرها برایمان بنویسید.
سوالات متداول
1- آیا خرید و فروش بیت کوین حرام است؟
در حال حاضر، نظر قاطعی در مورد حرام بودن بیت کوین در ایران وجود ندارد. معاملات ارزهای دیجیتال در کشورهایی مانند امارات جایز است.
2- آیا ارز دیجیتال نوعی قمار است؟
قمار بر مبنای شانس است؛ اما ارزهای دیجیتال نیاز به دانش، تحقیق و رصد کردن بازار دارند. اگر با این دید ارزهای دیجیتال را بررسی کنیم؛ پس کریپتو قمار نیست.
3- آیا استخراج ارز دیجیتال حلال است؟
برخی از مراجع تقلید استخراج ارزهای دیجیتال را حرام دانستهاند. بهتر است که با دفتر مرجع تقلید خود در این رابطه ارتباط بگیرید.
4- کدام مرجع بیت کوین را حلال میداند؟
برخی از مراجع مانند آیتالله گلپایگانی، آیت الله شبیر زنجانی با در نظر گرفتن محدودیتهایی سرمایه گذاری در بیت کوین و ارزهای دیجیتال را جایز دانستهاند.
